Секој човек го носи во себе моралниот закон кој е основа за неговиот карактер. Моралот е збир на правила, норми, начела на човековото однесување во општеството и ги уредува односите во општеството и ги уредува меѓусебните односи на луѓето во заедницата. Поимот ‘етика’, пак, потекнува од грчкиот збор ‘ethos’ што значи обичај, карактер чии извор и основа се моралните постапки и стремежи.

Термините ‘морал и етика’ често се употребуваат како синоними на иста содржина. Моралот е збир на општествени правила и практика на однесување меѓу луѓето, спонтано настанати во текот на историскиот развиток како резултат на подолготрајната употреба. Етиката е наука за моралот и моралното однесување кое се обидува да ги нормира моралните принципи и да го развива и да го усовршува моралот (преку етички кодекси).

Постои тенденција во светот за создавање на општоцивилизациски морални и етички норми, како на пример во повелбата на ООН, каде што се вели: „Ние, народите на ОН, решени сме да ја воспоставиме верата во основните права, во достоинството и вредноста на човековата личност“, или пак во Универзална декларација за човековите права, каде што се пропишува: „Признавањето на вроденото достоинство на сите членови на човековата заедница, а еднаквите и неотуѓиви права претставуваат камен темелник на слободата, правдата и општиот мир.“

Секое општество создава определен систем на морални норми и непишани правила на однесување, односно морални својства, како што се: вистинољубивоста, доброто, разумноста, умереноста, храброста, правичноста наспроти злото, неправдата, неумереноста, лагата.

Правото како систем на норми пропишани од државата, заедно со нејзиното право на репресивна власт (јus puniendi), го воспоставува и го одржува општествениот поредок од неговото уривање, нарушување, спречува самоволие и самовластие и ги гарантира и ги заштитува човековите права.

Етиката и правото се неразделно поврзани и проткаени со морални вредности и стандарди како што се: слободата, еднаквоста, достоинството, мирот, безбедноста, правдата, почитувањето на човековите слободи и права.

Карактерот на правото е да пропишува, да наредува, а на моралот да убедува или, поинаку кажано, правото вели ‘мора’, а моралот вели ‘треба’.

Во многу случаи, етиката и правото имаат двоен, различен третман на определени прашања, како што се: еутаназијата, пометнувањето, смртната казна, слободата на изразување, заштита на приватноста.

„Човекот треба биде вистинољубив, чесен, приспособлив, умерен, општо земено – морален“ – Платон.

Секој човек се раѓа слободен како човечко суштество, но цел живот се бори за своето достоинство и за своите права, понесен од своето слободољубие како светла страна на личноста. Но, неретко тој посегнува или ја повредува слободата и достоинството на друг човек, понесен од темната страна на својата личност – властољубие.

Кај оние личности кај коишто доминираат желбата и копнежот за почитување и признавање на другите, преовладуваат: самопожртвуваноста, великодушноста, моралноста, чесноста, отпорот кон неправдата и тиранијата, почитувањето на достоинството на другите, рамноправност и слобода за сите.

Кај оние личности кај кои доминира желбата за да бидат признати од другите со себеистакнување и владеење со другите, преовладуваат: својството за супериорност, доминацијата, славољубието, престижот, тиранско-конфликтното однесување. Во односите меѓу луѓето често се наткрилува власта, чија функција е да посредува и да одлучува во односите меѓу луѓето, како што е судско-обвинителската власт.

Со личните својства носителите на оваа функција, вообичаено, во потесната и пошироката средина се манифестираат како почитувана и угледна личност. Самата природа на оваа функција, која се занимава со прашањата на слободата и неслободата, човековите права, обврски и одговорности, имотот и добрата на граѓаните, вистината и лагата, оправдано и логички бара етиката да биде на врвот на скалилото на вредностите на секое општество.

„Пред да казниш или поштедиш, мораш во човекот да го видиш човекот“ – Гете.

Судијата и обвинителот, каде и да се, кога и да е, остваруваат единствена мисија – спроведување на правдата која, во политичко-правна смисла, изворот го има во Универзалната декларација за човековите права: „Сите човечки суштества се раѓаат слободни и еднакви по достоинството и правата“.

М.В