/ Прочитано:

3.494

Извештајот на Европската комисија  за независноста, стручноста и квалитетот на правдата во правосудството

Независност и непристрасност

Позитивен чекор кон враќање на поделбата на овластувањата, се вели во Извештајот на Европската комисија за Република Македонија за 2018 година, беше направен со одлуката на Уставниот суд во ноември 2017 година за поништување на Законот за одредување на видот и одмерување на висината на казната поради тоа што се меша во независноста на судството. Меѓутоа, потребни се понатамошни напори за да се сменат последиците од минатиот период и да се гарантира целосна независност на судството во пракса. Останува ризикот од политичко мешање во судството. Од особена важност е Судскиот совет ефикасно да го исполни својот мандат за заштита на независноста на судиите и да ги заштити од несоодветен надворешен и внатрешен притисок.

Стратегијата за судските реформи предвидува зголемување на специјализацијата на судиите и ограничување на можноста за прераспоредување на судиите во различни сектори во судовите, практика која често се користи во Основниот суд Скопје I и во Врховниот суд. Здружението на судии зеде активна улога во подготовката на реформите и беше гласен поборник за независноста на судиите. Практиката на селективна правда во одредени политички чувствителни случаи, во која, исто така, беа забележани и некои судии што ги избегнуваа ваквите случаи поради притисокот што би можеле да го поднесат, се намали во последниве неколку месеци.

Специјалното јавно обвинителство (СЈО) ја продолжи својата работа и поднесе неколку обвиненија и првата пресуда за случајот поднесена од страна на СЈО беше изречена во ноември 2017 година. До одреден период, СЈО продолжи да се соочува со отпор од кривичните судови кога станува збор за доделување мерки на претпазливост и признавање на прислушувањето како доказ. Сепак, ова се промени во последниве месеци, при што судот ги одобри сите обвиненија, освен две. Апелациониот суд во Скопје дозволи прислушувањето да биде прифатливо како доказ.

За првпат Министерството за правда презеде иницијатива за спроведување проверка на примената на информативниот систем за управување со судски случаи (АКМИС). Ова е резултат на изразената загриженост, меѓу другото, од страна на Високата експертска група за системски прашања за владеењето на правото и индикации дека случајното доделување на случаи не било систематски користено. Овој инспекциски надзор беше спроведен во Основниот суд Скопје I, Апелациониот суд Скопје и Врховниот суд. Добиениот извештај беше испратен до Судскиот совет и Јавното обвинителство за понатамошна обработка. Треба да се изврши контролата, а предвидената ревизија да се спроведува редовно. Потребно е брзо да се преземат соодветни законски мерки доколку се докаже каква било манипулација со системот.

Отчетност

Должноста на Судскиот совет е да ја заштити независноста на судството како целина, со извршување на функции, како што се: назначувања, оценувања и дисциплински постапки во согласност со законот. Во моментов, ниедна институција не може да бара отчетност од неговите членови доколку не ги извршиле одговорно тие обврски. Наставната програма на Академијата за обука на судии и обвинители вклучува курсеви за етика и деонтологија. Во јануари 2018 година е формирано ново Советодавно тело за судиска етика. Следењето на усогласеноста со етичките кодекси за судиите и обвинителите бара постојано внимание. Во 2017 година, Академијата за судии и обвинители организираше 5 обуки за етика, етичко однесување, спречување на конфликти на интереси и антикорупциски мерки за претседателите на судовите, јавните обвинители, судиите и судските службеници и стручните соработници на обвинителството.

Советот за утврдување на факти беше укинат во јануари 2018 година, а Законот за Судски совет беше изменет за повторно да ги врати одговорностите на Судскиот совет во врска со дисциплината и разрешувањето на судиите, во согласност со мислењето на Венецијанската комисија за 2015 година. Следејќи ги овие промени, од суштинско значење е да се изгради евиденција на непристрасни одлуки за прекршување на правилата за интегритет и дисциплински случаи ослободени од политички размислувања. Судскиот совет го укина имунитетот на петмина судии од Управниот суд кои се вмешани во случаите на Специјалното јавно обвинителство за нивната наводна вмешаност во нерегуларности на локалните избори во 2013 година. Од 4 постапки за отпуштање, иницирани во 2017 година, беше изречена една одлука за разрешување, но не е конечна, една беше запрена и две се во тек. Новиот државен јавен обвинител беше назначен во декември 2017 година по отпуштањето од страна на Собранието на претходниот за неисполнување на должноста во август 2017 година. И понатаму треба да се подига јавната свест за постојните механизми за жалби.

Стручност и компетентност

Мерките за промена на системот на назначување, унапредување и професионална евалуација, во согласност со „Итните реформски приоритети“ и препораките на Венецијанската комисија, се вклучени во новата Стратегија за реформа на судството.

Судскиот совет одлучува за назначувањето и унапредувањето на судиите, а јавните обвинители ги избира Советот на јавни обвинители. Во 2017 година, Судскиот совет назначи 5 судии и ги пополни долготрајните слободни места за 10 претседатели на судови. Имаше недостатоци во однос на транспарентноста, процедурите и квалификацијата на кандидатите при назначувањето на некои претседатели на судови. Меритократијата не беше секогаш запазена при изборот на судии и јавни обвинители. Советот на јавни обвинители назначи 4 обвинители и го даде своето мислење за заслугите на 23 кандидати за новиот државен јавен обвинител. Стратегијата за судски реформи планира да го измени системот за назначување на судии почетници по дипломирањето од Академијата, во согласност со препораките на Високата експертска група за системски прашања за владеење на правото. Исто така, треба да се има правен лек за отсуството на постапка за утврдување на критериумите засновани на заслуги или за објективно оценување на квалитетот на кандидатите. Со измените и дополнувањата на Законот за Судскиот совет, донесени во декември 2017 година, се воведува образложение во процесот на избор на кандидати за судиската позиција. Исто така, се воведува можноста жалбите да се поднесат до Врховниот суд.

Се очекува промените предвидени со судската стратегија да воведат квалитативни критериуми во системот на професионална евалуација. Досега овој систем останува во голема мера базиран на квантитативни критериуми.

Академијата за судии и јавни обвинители организираше вкупно 201 сесија за обука.

Квалитет на правда

Како што е препорачано од страна на Групата на високи експерти за систематски прашања за владеењето на правото, Академијата за судии и јавни обвинители останува единствената точка за влез во судската професија. По наводите за фалсификувани сертификати за владеење на јазикот, постапките за упис на 60 кандидати за обвинители според намалени барања за заслуги беа одложени и конечно се откажаа по истекот на временската рамка. Земјата е набљудувач во Европската мрежа за судска обука.

Врховниот суд ги продолжи своите напори за подобрување на доследноста на пресудите. Врховниот суд и Судскиот совет, кои имаат одговорност за разгледување на кварталните и годишните извештаи на судовите, треба да бидат повеќе проактивни во следењето на идентификуваните системски предизвици, особено во однос на судските буџети и управувањето со човечките ресурси.

Стратегијата ИТ за секторот за правда беше усвоена во февруари 2018 година. Состојбата во однос на ИТ во канцелариите на јавните обвинители продолжи да се подобрува. Сепак, информатичкиот систем во судовите останува во голема мера финансиран од донатори, во постојана потреба од обновување и неговото одржување е оневозможено поради недостиг на средства и персонал.

Новиот портал за онлајн пристап до судска практика има цел да ја подобри транспарентноста и можноста за пребарливост со цел да се одговори на еден од „Итните реформски приоритети“. Сепак, информациите што се ставени во оваа база на податоци се разликуваат во зависност од судот и неговата конзистентност, вклучително и во однос на достапните статистички податоци кои треба да се подобрат. Нема понатамошен напредок во подобрувањето на образложувањето на судските пресуди. Иако „Итните реформски приоритети“ поттикнаа привремено престојување во Европскиот суд за човекови права, ништо од тоа не се случи. Сè уште е случај дека страните во споровите ретко прибегнуваат кон алтернативно решавање на спорови, на што е потребно поголемо подигнување на свеста и промоција.

M.В